Rok szkolny 2023/24

„Zwykłe” słowa

W swojej długoletniej już praktyce pedagoga często słyszę, jak dorośli używają słów, które działają na nieświadomy umysł dziecka (i dorosłego) i pomagają lub szkodzą, jeśli wypowiadane są bez świadomej znajomości ich znaczenia. Te słowa to: NIE, ALE, SPRÓBUJ i DLACZEGO.

 

Słowo "NIE"

Zdarza się, że dorośli nie chcą, aby dziecko coś zrobiło. Mówią np. „NIE korzystaj z Internetu w telefonie i NIE szukaj wiadomości o .....”.

Co zrobi albo co pomyśli nasze dziecko, któremu wysyłamy taki komunikat? Pierwsza myśl to: „Coś musi być w tym Internecie na ten temat”.

Drugą rzeczą jest to, co zrobi, gdy tylko nadarzy się okazja. Oczywiście wejdzie do Internetu w swoim telefonie i wyszuka informacje na dany temat.

Tajemnica słowa „NIE” jest efektem tego, że nasza podświadomość ma kłopot z przetwarzaniem zaprzeczeń. Czyli, jeśli powiemy komuś, żeby czegoś NIE robił albo o czymś NIE myślał, najprawdopodobniej to właśnie uczyni. A więc mówiąc do naszego dziecka, aby NIE używało Internetu w swoim telefonie, mówimy mu właśnie: „Używaj Internetu w swoim telefonie”. Po prostu mózg nie rozumie słowa NIE.

Co więc robić, jak mówić? To niby łatwe, jednak nie do końca. Warto mówić wyłącznie to, co ma dziecko zrobić, zamiast tego, czego ma NIE robić, np. „Przeczytaj o ekologii w Internecie na stronie www.ekologia.pl. Zobaczysz tam ....., zrozumiesz znaczenie tego słowa i poznasz działania, które warto robić w tym zakresie” itp. Prawda, że proste?!

Jeśli chcemy komuś przekazać konkretne instrukcje, czynności – powiedzmy to w formie:
co ma zrobić + co się stanie jeśli zrobi inaczej (zawsze mówmy, co ma zrobić, zamiast czego NIE robić).

Na przykład: „Zadzwoń do Kacpra i zapytaj go ..... . Jeśli zrobisz to po swojemu, może okazać się, że Twoja praca domowa będzie wykonana z błędami”.

W ten sposób jest większa szansa na to, że przemówi się komuś do rozumu i do emocji.

Znakomita większość dorosłych i dzieci ma świadomość działania negacji, lecz mało kto o tym pamięta. Z pewnością słowo "NIE" wypowiadamy codziennie dziesiątki razy i wielokrotnie zapominamy, jak potężna siła ukryta jest w tym słowie.

A teraz zapraszam do małego eksperymentu:

  • wykonaj proszę moją prośbę i...:

„NIE myśl o różowym słoniu”

  • jeszcze raz:

„NIE myśl o różowym... wielkim... słoniu...”

  • no i jak...?

 

Jeśli wykonywałeś moje polecenie, to, mimo tego, że polecenie brzmiało: „NIE myśl o różowym słoniu”, to z całą pewnością pomyślałeś o nim, a może nawet wyobraziłeś go sobie.

Dlaczego tak się dzieje? Aby wykonać moją prośbę: „NIE myśl o różowym słoniu”, Twój mózg najpierw musi pomyśleć o różowym słoniu, a następnie jakoś mu zaprzeczyć. Najpierw musi wywołać z pamięci obraz różowego, wielkiego słonia, a później zaprzeczyć temu obrazowi.

Teraz z pewnością już nie powiesz do bliskiej Ci osoby: „Bardzo Cię proszę, tylko się NIE denerwuj!”

Nie powiesz tak, gdyż już wiesz, że osoba, do której powiesz: „NIE denerwuj się”, najpierw przywoła doświadczenie powiązane ze słowem „denerwuj się”, a dopiero później będzie próbowała je opanować.

Podobne skutki, czyli odwrotne do zamierzonych, posiadają polecenia:

  • „Wyjmujemy karteczki, będzie kartkówka, ale NIE stresujcie się”
  • „NIE przerywaj, gdy ktoś mówi”
  • „NIE wolno jeść cukierków ze stołu w kuchni”.
     

Zaprezentowane zdania burzą Twoje działanie. Dlatego warto je zastąpić zdaniami bez zwrotu „NIE”:

  • „Wyjmijcie karteczki, będzie kartkówka, na pewno świetnie sobie poradzicie”
  • „Gdy chcesz coś powiedzieć, czekaj na swoją kolej”
  • "Cukierki, które są na stole w kuchni, zjemy po obiedzie”

 

Słowo "ALE"

"ALE", krótko mówiąc, kasuje całe wcześniejsze zdanie. Jak to wygląda? Dla przykładu: chcemy kogoś pochwalić, mówimy wtedy: „Świetnie poprowadziłeś tę prezentację, była naprawdę dopracowana w każdym szczególe, lepszej dawno nie widziałam, ALE to i to zrobiłeś źle i musisz nad tym popracować”.

Co dziecko/uczeń zapamięta z tego zdania? Dokładnie tylko drugą część po „ALE”. Z drugiej części pozostaną emocje. Zapamięta swoją prezentację jako taką, która mogła pójść lepiej, gdyby zrobił to i to. Koncentruje się na tym, co zrobił źle, zamiast cieszyć się z tego, co miało miejsce – z ogromnego postępu, jakiego dokonał do tej pory. Taka pochwała zostanie szybko pominięta, pozostanie tylko niesmak (pomimo pracy i starań – nagrodą jest upomnienie).

Jest ważne, aby Twoje dzieci/uczniowie czuli się zawsze dobrze przy Tobie (budowanie relacji, zapewnienie bezpieczeństwa). Jeśli chcesz komuś przekazać coś niemiłego, lepiej znajdź coś za co możesz go pochwalić i użyj spójnika „i” zamiast „ALE”.

Na przykład: „Świetnie przeprowadziłeś tę prezentację, była naprawdę dopracowana w każdym szczególe, lepszej dawno nie widziałam i jeśli następnym razem zrobisz lepiej to i to, nic Cię nie powstrzyma przed otrzymaniem maksymalnej liczby punktów”. Dziecko/uczeń przyjmie pochwałę, poczuje że zrobił coś dobrze, Ty go za to chwalisz i przekazujesz dodatkowe sugestie, że może lepiej osiągnąć swój cel, jak popracuje jeszcze nad jakąś ważną częścią. Przekaz brzmi: „Jesteś dobry i możesz być jeszcze lepszy” zamiast „Jesteś dobry, ALE …”

 

Słowo „SPRÓBUJ”

Słowo "SPRÓBUJ" to projektowanie porażki.

Jest takie powiedzenie: „Jeśli masz czegoś spróbować – nawet nie wstawaj, szkoda czasu”. Jeśli ktoś chce czegoś spróbować, najprawdopodobniej tego nie zrobi, bo pewnie od razu będzie się usprawiedliwiał i powie „przecież próbowałem”. I wtedy mamy w sobie wielkiego lenia. Używając słowa „SPRÓBUJ”, uruchamiamy go. Pamiętajmy, aby używać tego zwrotu z pełną świadomością konsekwencji. Osobiście uważam, że jak ktoś nie próbuje, to traci szansę, żeby coś osiągnąć. Warto, jednak zamienić próbę na działanie. Próbować warto zawsze. Jeśli dziecko chce spróbować czegoś nowego – niech to po prostu zrobi. Powiedz: „Ok, zrób to” albo „Ok, zrobię to”. Dobrze wtedy zastąpić słowo projektujące porażkę na takie, które wywoła działanie, „spróbuj” na „zrób”.

 

Słowo „DLACZEGO”

Zdaniem niektórych psychologów pytania typu: „DLACZEGO...?” – mimo, że intencje osoby zadającej takie pytania mogą być dobre i wynikać jedynie z chęci uzyskania informacji, to sprawiają, że pytana osoba zaczyna czuć się atakowana. Z tego typu pytaniami może wiązać się poczucie nieufności, a nawet podejrzliwość, potrzeba tłumaczenia się, usprawiedliwiania, poczucie winy itp.

Pytania mogą kojarzyć się z nieprzyjemnymi sytuacjami i doświadczeniami, np.:

  • „DLACZEGO się tak gapisz?” (reakcja rodzeństwa czy starszego kolegi)
  • „DLACZEGO to robisz?” (pytają rodzice)
  • „DLACZEGO mnie już nie lubisz?” (pyta porzucona przez koleżankę dziewczynka)
     

– wtedy niechęć do udzielenia odpowiedzi na tak postawione pytania będzie bardzo duża.

Oczywiście wiele zależy od intencji, sytuacji i tonu pytającego, jednak często są to mało przyjemne sytuacje, które mogą blokować dziecko.

Pytania z użyciem słowa „DLACZEGO” mogą mieć pozytywny wydźwięk. Pytania takie powinny być zadane w sposób przyjazny, łagodny, w poczuciu u dziecka/ucznia m.in. empatii i pełnej akceptacji oraz dotyczyć przyszłości. Pytanie z użyciem słowa „DLACZEGO” dotyczące przyszłości może dostarczyć także informacji o motywacjach, przekonaniach i wartościach, jakimi będzie się kierowało dziecko, jednak z całą pewnością powinno być zadawane umiejętnie.

Tam, gdzie to możliwe, można zastąpić pytania rozpoczynające się słowem „DLACZEGO” innymi pytaniami:

  • „W jaki sposób ...?”
  • „Co się zdarzyło ...?”
  • „Jak to się stało, że ...?” itp.
     

Oto kilka przykładów zastąpienia słowa „DLACZEGO”:

  • „Co skłoniło cię do takiej reakcji?” niż: „DLACZEGO tak powiedziałeś?”
  • „Co sprawia, że spodziewasz się takiej odpowiedzi?” niż: „DLACZEGO myślisz, że tak ci odpowie?”
  • „Co pomogłoby ci porozmawiać z nią na ten temat?” niż: „DLACZEGO nie możesz z nią o tym porozmawiać?”
     

Najlepiej, kiedy pytania zaczynają od słów: „Co?”, „Kto?”, „Gdzie?”, „Kiedy?”, „Jak?” itp. Pytania tak postawione dadzą większe prawdopodobieństwo zastanowienia się nad tematem i poszukania rozwiązań.

 

Zachęcam wszystkich do przemyślanego zadawania pytań i używania wspomnianych „zwykłych” słów, szczególnie w rozmowach z dziećmi.

 

Powodzenia!

Wasz pedagog

Dorota Sosulska

Kontakt

  • Społeczna Szkoła Podstawowa nr 26 STO - Prefektura Puławska (klasy 1-4)
    ul. Puławska 97B
    02-595 Warszawa
  • 22 844-00-96
    +48 691-945-445
    e-mail: ssp26@ssp26.pl

Ważne linki